Azərbaycanın yaşıl enerji inqilabı: davamlılığa hərtərəfli yanaşma
İqlim dəyişikliyi dünyanı narahat edən qlobal problemlərdən biridir və hazırda bütün ölkələrin qarşısında danılmaz reallıqdır. Qalıq yanacaqların geniş istifadəsi və bunun nəticəsində atmosferə atılan istixana qazlarının həcminin artması dünyada temperaturun yüksəlməsinə səbəb olur.
Bu səbəblərə görə deyə bilərik ki, dünyanın ən böyük tədbiri olan COP29-un keçirilməsi birtərəfli məsələ deyil. İqlim dəyişikliyi məsələsində beynəlxalq ictimaiyyətin və dünya dövlətlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür.
Azərbaycanın yaşıl enerji inqilabı ev sahibliyi etməsi 2024-cü ilin ən mühüm hadisəsi və ölkənin yaşıl iqtisadiyyata keçid strategiyasının məntiqi davamı sayıla bilər. Azərbaycan Prezidentinin Sərəncamı ilə 2024-cü ilin ölkəmizdə “Yaşıl dünya üçün həmrəylik ili” elan edilməsi bu missiyaya verilən qiymətin təsdiqidir.
Zəngin alternativ enerji resurslarına malik Azərbaycanın enerji siyasətinin növbəti reallığı “yaşıl enerji”nin inkişafı ilə bağlıdır. Bərpa olunan enerji istehsalı siyasətinin strateji əsasını dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş və 2021-ci ilin fevralında qəbul edilmiş “Azərbaycan 2030: Sosial-İqtisadi İnkişafın Milli Prioritetləri” təşkil edir. Beş milli prioritetdən biri – təmiz ətraf mühit və “yaşıl inkişaf” ölkə prioriteti yeni hədəflər qoyur. .
Bundan əlavə, “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf strategiyası”nda bərpa olunan enerji mənbələrinin elektrik enerjisi istehsalında xüsusi çəkisinin 2026-cı ilədək 24 faizə, 2030-cu ilədək isə 30 faizə çatdırılması nəzərdə tutulur.
Görülən işlərə, qarşıya qoyulan məqsədlərə nəzər saldıqda, sadəcə vəd verməklə kifayətlənməyən, strateji ekoloji qərarlarla konkret nəticələr əldə edən bir ölkə görürük. Bu ölkə yaşıl enerji iqtisadiyyatı üçün əhəmiyyətini əməli fəaliyyətləri ilə sübut edir. Belə ki, Azərbaycan 1990-cı illə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının miqdarını 35 faiz, 2050-ci ilə qədər isə 40 faiz azaltmağı qarşısına məqsəd qoyub.
Adı neftlə sıx bağlı olmasına baxmayaraq, Azərbaycan regionda yaşıl enerjiyə keçid yanaşmalarının həyata keçirilməsində liderdir və iqlim dəyişikliyinin nəticələri ilə mübarizəyə böyük töhfə verir.
Azərbaycan iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və planetin ekoloji rifahı üçün əməli tədbirlər görür. İşğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulmasında əsas prioritetlərdən biri ekosistemin bərpası və ətraf mühitin mühafizəsidir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin dediyi kimi, Qarabağ “yaşıl enerji” zonası olacaq.
Ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf prioritetlərinə uyğun olaraq, cari və gələcək dövrdə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadəyə, “yaşıl” texnologiyaların tətbiqinin genişləndirilməsinə diqqət artırılır.
2030-cu ilədək Azərbaycanda 7 gigavat gücündə bərpa olunan enerji layihələri həyata keçiriləcək, bu gücün 5 gigavatının ixracı planlaşdırılır.
Bu istiqamətdə hazırda Azərbaycan Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının bərpa olunan enerji sahəsində nüfuzlu şirkəti olan ACWA Power ilə 240 MVt gücündə külək elektrik stansiyası layihəsini həyata keçirir.
Belə ki, 2022-ci ildə Azərbaycanın Energetika Nazirliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının ACWA Power şirkəti arasında dəniz külək enerjisi sahəsində əməkdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu imzalanıb.
Memorandum dəniz külək enerjisi sahəsində əməkdaşlığın əsas prinsiplərinin müəyyən edilməsi, potensialın qiymətləndirilməsi, Azərbaycanda bərpa olunan enerji layihələrinə sərfəli investisiyalar üçün şərait yaradılması sahəsində əməkdaşlığı nəzərdə tutur.
Memoranduma əsasən, 2022-ci il yanvarın 13-də ACWA Power Company tərəfindən Azərbaycanda “Xızı-Abşeron” Külək Elektrik Stansiyasının təməlqoyma mərasimi keçirilib.
Qeyd edək ki, “Xızı-Abşeron” KES Azərbaycanda bərpa olunan enerji sektorunda 240 meqavat gücündə ən böyük elektrik stansiyası olacaq.
Məlumat verilib ki, Külək Elektrik Stansiyası 2025-ci ildə istifadəyə veriləcək. Stansiya ildə bir milyard kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal etməklə təqribən 220 milyon kubmetr təbii qaza qənaət edəcək, 400 min tondan çox karbon emissiyasının qarşısını alacaq. atmosferə buraxılır.
Bu sahədə aparılan işlər çərçivəsində bərpaolunan enerji mənbələri potensialı olan sahələrin müəyyən edilməsi və prioritetləşdirilməsi istiqamətində ölkə üzrə kamera araşdırmaları davam etdirilir.
Azərbaycanın ənənəvi enerji ehtiyatlarının istehlakı və ixracı ilə yanaşı, yüksək potensialına görə bərpa olunan enerjiyə də böyük önəm verir.
Qeyd edək ki, Azərbaycan bərpa olunan enerji mənbələri üzrə yüksək potensiala malik ölkələrdən biridir. Hesablamalara görə, ölkəmizdə bərpa olunan enerji mənbələrinin texniki potensialı quruda 135 giqavat, dənizdə isə 157 giqavatdır.
Bərpa olunan enerji mənbələrinin iqtisadi potensialı 27 giqavat, o cümlədən 3000 meqavat külək enerjisi, 23 min meqavat günəş enerjisi, 380 meqavat bioenerjidir. Dağ çaylarının potensialı 520 meqavat qiymətləndirilir.
Azərbaycanda artıq külək enerjisindən istifadə təcrübəsi var və bu sahəyə maraq artır. Ətraf mühit, iqtisadi infrastruktur və coğrafi mövqe nəzərə alınmaqla Azərbaycanda külək enerjisi potensialı 800 MVt qiymətləndirilir.
Bu enerjinin tam istifadəsi hazırda istehsal olunan enerjinin 20%-nə qənaət edərdi.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, külək enerjisi baxımından Abşeron yarımadası, Xəzər dənizinin sahilyanı əraziləri, Naxçıvan Muxtar Respublikası xüsusilə əlverişlidir. Eyni zamanda, ilkin tədqiqatlar əsasında Laçın və Kəlbəcərin dağlıq ərazilərində külək enerjisinin texniki potensialının 2000 MVt olduğu müəyyən edilib.
İlkin hesablamalara görə, bu enerji ehtiyatı təxminən 2,4 mlrd. kVt/s elektrik enerjisi deməkdir. Bu da öz növbəsində 0,8 mln. ton yanacağa qənaət deməkdir.
Son illər enerji infrastrukturunun yaradılması və bərpasına böyük həcmdə investisiyalar qoyulub. Xüsusilə, alternativ enerji sahələrinə maraq xeyli artıb.
Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyasının (GES) ötən il istismara verilməsi yeni mərhələnin başlanğıcıdır. Qaradağ SES ölkəmizdə xarici investisiyalar hesabına tikilən ilk stansiyadır. Belə ki, stansiyanın layihəsi Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin nüfuzlu “Masdar” şirkəti ilə həyata keçirilir.
230 MVt gücündə günəş elektrik stansiyasının rəsmi açılışı 26 oktyabr 2023-cü ildə olub. Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası Xəzər regionunda və MDB məkanında ən böyük günəş elektrik stansiyasıdır. Stansiya 262 milyon ABŞ dolları dəyərində xarici investisiya ilə tikilib.
Stansiyada hər il 500 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal etməklə 110 milyon kubmetr təbii qaza qənaət etmək mümkün olacaq. Bu, atmosferə karbon emissiyasını 200 min ton azaldacaq. Yaşıl enerjiyə keçid həm də ölkənin karbon emissiyaları ilə bağlı öhdəliklərinə sadiqliyini göstərir. Öhdəliyə əsasən, Azərbaycan 2050-ci ilə qədər istixana qazı emissiyalarını 40 faiz azaltmalı və işğaldan azad edilmiş ərazilərdə “sıfır emissiya” zonası yaratmalıdır. Göründüyü kimi, artıq bu istiqamətdə ciddi tədbirlər həyata keçirilir.
Azərbaycanda bərpa olunan enerji sahəsində Yaşma elektrik stansiyasının tikintisi layihəsinin həyata keçirilməsi, Naxçıvanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzurla yanaşı yaşıl enerji zonasına çevrilməsi (500 MVt-lıq günəş elektrik stansiyasının tikintisi imkanları nəzərdən keçirilir) və 240 MVt Böyük Britaniyanın bp şirkətinin birbaşa xarici investor kimi çıxış etdiyi Cəbrayıl elektrik stansiyası. günəş elektrik stansiyasını işə salmağı planlaşdırır.
BP ilə birgə tikiləcək “Şəfəq” Günəş Elektrik Stansiyasının enerji obyektinin əhəmiyyətindən biri də onun işğaldan azad edilmiş ərazilərdə inşa edilməsidir. Məlumdur ki, Prezident İlham Əliyev bu əraziləri – 10 min kvadratkilometr ərazini 44 günlük Vətən Müharibəsindəki qələbədən az sonra “yaşıl enerji” zonası elan edib. Odur ki, “Şəfəq”in tikintisi bu məqsədin reallaşmasında mühüm rol oynayacaq, Qarabağda və ümumilikdə Şərqi Zəngəzurda aparılan möhtəşəm quruculuğun tərkib hissəsinə çevriləcəkdir.
Eyni zamanda, SOCAR-ın ölkədəki müəssisələrdə təbii qazdan istifadəni azaltmaq üçün dəniz platformalarına elektrik kabellərinin birləşdirilməsi layihəsini, həmçinin yaşıllıqların daşınması üçün Qara dənizin dibi ilə sualtı kabelin çəkilməsi layihəsini həyata keçirməyi planlaşdırır. Azərbaycandan Avropaya enerji.
“SOCAR Green” MMC-nin tezliklə bir sıra mühüm layihələri həyata keçirəcəyi gözlənilir. Belə ki, “Meqa” layihəsinin ilkin mərhələsində “SOCAR Green” və “Masdar” şirkətləri quruda 1 GVt gücündə külək və günəş enerjisi layihələrini həyata keçirməyi planlaşdırır. “SOCAR Green” həmçinin “ACWA Power”, “Masdar” və “Energy China” şirkətləri ilə birlikdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında günəş və külək enerjisi layihələrini həyata keçirəcək. Qeyd edək ki, Naxçıvan qeyd olunan ərazidə zəngin sərvətlərinə görə “yaşıl enerji” zonası elan edilib.
Eyni zamanda, Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə hidrogenin Avropa bazarına nəqli ilə bağlı araşdırmalar aparılır. O cümlədən, təbii qaz və hidrogen qarışığının TAP kəməri ilə nəqli üçün zəruri avadanlıqların tikintisinə dair tələblər öyrənilir. Eyni zamanda, bp və KBR (Böyük Britaniya), Masdar (BƏƏ), Equinor (Norveç) kimi beynəlxalq şirkətlərlə əməkdaşlıq çərçivəsində hidrogen istehsalının perspektivli texnologiyaları üzrə müzakirələr aparılır.
Xatırladaq ki, 2022-ci il dekabrın 17-də Buxarestdə Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında “Yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaşlıq haqqında Saziş” imzalanıb. Bu saziş Avropanı “yaşıl enerji” ilə təmin edən əsas kanal kimi Qara dənizin dibi ilə 1100 kilometrlik sualtı kabelin çəkilməsini nəzərdə tutur. Müqaviləyə əsasən, ilkin mərhələdə 4 giqavat yaşıl enerji Avropaya ixrac ediləcək. Başqa sözlə, Azərbaycan Avropaya “yaşıl enerji” körpüsü qurmağı qarşısına məqsəd qoymuşdu.
Azərbaycanın yaşıl enerji strategiyası çoxşaxəlidir və bütün risklər nəzərə alınıb. Enerji resurslarına görə regionun lider ölkəsi olan Azərbaycan yaşıl enerji sektorunda da mövqeyini qoruyub saxlayacaqdır. Bu, düşünülmüş və gələcəyə hesablanmış enerji siyasətidir. Bu layihələr həm ətraf mühitin mühafizəsi, həm iqtisadi gücün təmin edilməsi, həm də ümumi inkişafın səviyyəsinin yüksəldilməsi baxımından çox dəyərlidir.