Azərbaycan Qarabağın yaşıl enerji potensialını açır
Ətraf mühitin mühafizəsi istiqamətində mühüm addım ataraq, Azərbaycan 2030-cu ilə qədər davamlı sosial-iqtisadi inkişafa dair strateji baxışına uyğun olaraq 2024-cü ili “Yaşıl Dünya üçün Həmrəylik İli” elan etmişdir. Ölkənin beş əsas prioritetindən biri hazırda ətraf mühitin ətraf mühitin keyfiyyətinin artırılmasına, yaşıllığın gücləndirilməsinə və su ehtiyatlarının və davamlı enerjinin məsuliyyətli idarə edilməsinə yönəlmiş təşəbbüsləri vurğulayan “təmiz ətraf mühit və yaşıl inkişaf ölkəsi”.
Bu iddialı gündəmə əsasən işğaldan azad edilmiş Qarabağ, Şərqi Zəngəzur və Naxçıvan Muxtar Respublikası da daxil olmaqla rayonlar yaşıl enerji zonaları kimi müəyyən edilib. Bu ərazilərdə davam edən bərpa və yenidənqurma səyləri fonunda ətraf mühitin mühafizəsi, xüsusən də düşmənin onilliklər boyu vandalizmi və dağıdılması nəticəsində dağıdılmış meşələrin bərpasında mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycan Qarabağın yaşıl bağlı öhdəliyi onun torpaqlarında otuz il ərzində baş verən geniş yayılmış vandalizmlə mübarizəni əhatə edir. Meşələrdən tutmuş milli parklara və qoruqlara qədər qiymətli ekosistemlər məhv edilmişdir ki, bu da biomüxtəlifliyin qorunması və ekoloji tarazlığın bərpası üçün təcili tədbirlərin görülməsini tələb edir.
İnnovativ həlləri qəbul edən Azərbaycan müasir ekoloji problemlərin həlli üçün “Ağıllı kənd” və “Ağıllı şəhər” kimi layihələrə öncülük edir. Ən qabaqcıl texnologiyalardan istifadə etməklə bu təşəbbüslər enerji paylanmasını optimallaşdırmaq, tullantıların idarə olunmasını sadələşdirmək, nəqliyyat sıxlığını azaltmaq və xüsusilə Qarabağ bölgəsində havanın keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır.
Yaşıl enerjiyə keçid istiqamətində mühüm addım atan Azərbaycan Yaponiyadan TEPSCO kimi beynəlxalq konsaltinq şirkətləri və şirkətlərinin təcrübələrini cəlb etmişdir. Birgə olaraq, onlar işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bol bərpa olunan enerji potensialından istifadə etmək, ekoloji cəhətdən təmiz təcrübələri və enerjiyə qənaət edən texnologiyaları təşviq etmək üçün strategiyaları əks etdirən hərtərəfli Konsepsiya sənədi hazırlayıblar.
Bu vizyonun mərkəzində bərpa olunan enerji istehsalı, enerji səmərəliliyi tədbirləri və elektrik nəqliyyat vasitələrinin qəbulu prioritet hesab edilən Yaşıl Enerji Zonalarının yaradılmasıdır. Damları bəzəyən günəş panellərindən tutmuş günəş enerjisi ilə işləyən LED küçə işıqlarına qədər Azərbaycan davamlı gələcəyə yol açaraq enerji istehlakı və tullantıların idarə edilməsində inqilab etməyə hazırdır.
İqlim fəaliyyətində ön sıralarda yer alan Azərbaycan resurs səmərəliliyini maksimuma çatdırmaq və ətraf mühitə təsirləri minimuma endirmək üçün dairəvi iqtisadiyyat modelini müdafiə edir. Davamlı istehsal və istehlak nümunələrini təşviq etməklə, ölkə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə və innovasiyaları təşviq etməklə yanaşı, BMT-nin davamlı inkişaf məqsədlərinə nail olmağı hədəfləyir.
Azərbaycanın əvvəllər işğal olunmuş ərazilərində yaşıllaşdırma təşəbbüslərinin uğurla həyata keçirilməsi onun ekoloji dayanıqlılığa sadiqliyinə sübutdur. Azərbaycan 1990-cı il səviyyələri ilə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazı emissiyalarını 35% və 2050-ci ilə qədər 40% azaltmağa çalışdığı üçün yaşıl enerji iqtisadiyyatında qabaqcıl rolunu vurğulayır.
Simvolik jestlərdən başqa, Azərbaycanın ekoloji səyləri onun gələcək nəsillər üçün daha yaşıl, daha sağlam gələcəyin bəslənməsinə sarsılmaz sadiqliyini əks etdirir. Strateji ekoloji qərarları nəzərəçarpacaq nəticələrə çevirməklə, Azərbaycan qlobal ekoloji idarəçilik üçün plan təklif edərək davamlılığın çırağı kimi çıxış edir.
Qarabağ və Şərqi Zəngəzur 7200 meqavatlıq günəş enerjisi və 2000 meqavat külək enerjisi potensialına malik olmaqla, bərpa olunan enerjinin əsl güc mərkəzi kimi dayanır. Bu regionlar təkcə bərpa olunan mənbələrlə zəngin deyil, həm də Azərbaycanın su təchizatı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir və ölkənin daxili su ehtiyatlarının təxminən 25%-ni təşkil edir və hər il 2 milyard 560 milyon kubmetr təşkil edir. Füzuli, Cəbrayıl, Zəngilan və Qubadlı əhəmiyyətli günəş enerjisi potensialını nümayiş etdirir, külək enerjisi isə Tərtərçay, Bazarçay və Hekəriçay kimi çayların böyük hidroenergetika potensialına malik olduğu Laçın və Kəlbəcərin dağlıq ərazilərində inkişaf edir.
Prezident İlham Əliyevin bütün Qarabağ zonasının “yaşıl enerji” mərkəzinə çevrilməsi ilə bağlı baxışı bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadənin strateji əhəmiyyətini vurğulayır. Günəş və külək enerjisi “yaşıl enerji” konsepsiyasının mərkəzi sütunları kimi meydana çıxır və azad edilmiş ərazilərin geniş potensialından təkcə yerli enerji tələbatını ödəmək üçün deyil, həm də qonşu regionlara enerji nəqlini asanlaşdırır.
Günəş radiasiyasının səviyyəsi yalnız Naxçıvan MR ilə rəqabət aparan Zəngilan, Cəbrayıl, Qubadlı və Füzuli də daxil olmaqla rayonlar hər kvadratmetrə 1600-1700 kilovat-saat günəş radiasiyası ilə öyünür. Bu, 3000 ilə 4000 meqavat arasında dəyişən günəş enerjisi potensialına çevrilir və ölçmə müşahidə stansiyalarının yerləşdirilməsi vasitəsilə dəqiq qiymətləndirməyə yol açır.
Bol günəş işığı ilə tanınan Ağdam günəş və digər bərpa olunan enerji mənbələrinin geniş şəkildə mənimsənilməsi planları ilə günəş enerjisindən istifadə üçün mərkəz kimi çıxış edir. Eyni zamanda, Qarabağın dağlıq ərazisi külək enerjisi üçün əlverişli şərait yaradır, küləyin orta illik sürəti saniyədə 7-8 metr, Kəlbəcər və Laçın kimi sərhəd rayonlarında saniyədə 10 metrə çatır. İlkin hesablamalar 500 meqavata qədər külək enerjisi potensialının 100.000-dən çox ev təsərrüfatını enerji ilə təmin edə biləcəyini göstərir.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə xarici qurumlarla əməkdaşlıq iqtisadi əlaqələri gücləndirməklə yanaşı, Ermənistanın işğalı nəticəsində dağıdılmış rayonların hərtərəfli bərpasını sürətləndirən strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bundan əlavə, Kəlbəcər və Şuşada termal su ehtiyatlarının olması onların enerji istehsalı potensialının araşdırılması üçün geniş imkanlar açır.
Bu zəngin ehtiyatlar Azərbaycanın davamlı inkişafa sadiqliyini irəli sürərək, əvvəllər işğal olunmuş rayonlarda transformativ enerji layihələrinə yol açır. Diqqətli planlaşdırma və ardıcıl icra ilə Azərbaycan azad edilmiş ərazilərində enerji müstəqilliyinin və ekoloji dayanıqlığın yeni dövrünü açmağa hazırdır.