Azərbaycan dekarbonizasiya səyahətinə çıxır
Obrazlı desək, öz günahı ucbatından bu gün bəşəriyyət daim iqlim fəlakətləri ilə təhdid edilən nazik buz üzərində yaşayır. Üzərində durduğumuz buz, karbon qazının səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi kimi tanınan fenomenlə çatlayır. Bu proseslər nəticəsində buzlaqlar və buz təbəqələri əriyir və büzülür ki, bu da flora və faunanı dəyişdirir, hava şəraitinin qeyri-sabitliyinə səbəb olur, mövsümi nizamları pozur. Alimlərin fikrincə, qlobal iqlim dəyişikliyi bütün dünyada baş verən hadisələrin əsas səbəbidir. Kənd təsərrüfatının inkişafı və əhalinin artması ilə əlaqədar ekspertlər bu təsirlərin yaxın gələcəkdədekarbonizasiya səyahətinə çıxır proqnozlaşdırırlar. İnsan fəaliyyəti nəticəsində yaranan iqlim dəyişikliyindən bütün dünya əziyyət çəkəcək. Təbii ki, digər ölkələrlə birlikdə Azərbaycan da çətinliklərlə üzləşəcək.
Dünya Bankının Azərbaycan üzrə ölkə meneceri Stefani Stallmeister qeyd edib ki, Azərbaycan qlobal miqyasda dekarbonizasiyanın birbaşa təsirinə məruz qala bilən ölkələrdən biridir. O qeyd edib ki, yaxın illərdə Azərbaycan həm su qıtlığı, həm də həddindən artıq isti hava şəraiti ilə üzləşəcək. Bu, xüsusilə kənd təsərrüfatına təsir edəcək.
BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelinin (IPCC) açıqladığı hesabatda son 100 ildə Azərbaycan ərazisində orta illik temperaturun 0,4-1,3 dərəcə artdığı bildirilir. Azərbaycan 2040-cı ilə qədər su çatışmazlığının ən çox olduğu ölkələr sırasında olacaq və iqlimlə əlaqədar quraqlıq səbəbindən həmin il su təchizatı 23% azalacaq. Hazırda Azərbaycan iqlim dəyişikliyinin bütün gücünü hiss edir, bunun ən bariz təsiri dağ çaylarının quraqlığı və Kür suyunun azalması səbəbindən su qıtlığıdır. Azərbaycanın ən böyük çayı olan Kür quraqlıq olduğundan iki ildir ki, Xəzər dənizinə çıxa bilmir. 2010-cu ildə Azərbaycanda ən böyük daşqını törədən və “dəliliyi” ilə tanınan Kürdə mövcud vəziyyət karbon qazının mənfi təsirlərini nümunə göstərir.
Azərbaycanın qlobal istixana qazı emissiyalarına 0,11% töhfə verməsinə baxmayaraq, ölkə yuxarıda sadalanan aktual problemlərin həlli üçün dekarbonizasiya təşəbbüslərində fəal iştirak etməyə başladı. Azərbaycan Paris İqlim Sazişinin bir hissəsi olaraq 2030-cu ilə qədər 1990-cı il səviyyəsindən 30%, 2050-ci ilə qədər isə 40% istixana qazı emissiyalarını azaltmağı öhdəsinə götürüb.
Özəl sektorun bu sahədə iştirakını təmin etmək və bərpa olunan enerji mənbələrindən quraşdırılmış elektrik enerjisi istehsalının payını artırmaq məqsədilə Azərbaycan sektorun transformasiyası strategiyasının bir hissəsi kimi Bərpa Olunan Enerji Agentliyini yaradıb.
Agentliyin ilkin planında “Xudafərin” və “QızQalası” su elektrik stansiyalarının tikintisi nəzərdə tutulur. 80 MVt-lıq “QızQalası” və 200 MVt-lıq “Xudafərin” su elektrik stansiyalarının tikintisinin yaxın iki-üç il ərzində başa çatdırılması gözlənilir.
Uyğunlaşmanın “yaşıl enerji məkanı” alt məqsədinə uyğun olaraq, enerji səmərəliliyi və elektrik nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi eyni vaxtda prioritetləşdiriləcək. Dövlət Gömrük Komitəsinin açıqladığı məlumatlara görə, ötən ilin müvafiq dövründə ölkəyə xaricdən 476 ədəd eksklüziv elektrik mühərrikli avtomobillər gətirilib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 6,2 dəfə çoxdur.
Azərbaycan yerli tədbirlərlə yanaşı, digər beynəlxalq şirkət və təşkilatlarla da əməkdaşlıq edib.
2023-cü ilin oktyabrında Azərbaycan yenilənmiş MDM-ni təqdim edib. Avropa İttifaqı (Aİ) EU4Climate proqramı vasitəsilə MDM-ə yenidən baxılması üçün maliyyə ayırıb. BMTİP tərəfindən idarə olunan, Aİ tərəfindən maliyyələşdirilən EU4Climate proqramı altı Şərq Tərəfdaşlığı ölkəsinə iqlim qanunlarını və siyasətlərini yaxşılaşdırmaqda kömək edir, eyni zamanda Paris Sazişinin həyata keçirilməsinə kömək edir. EU4Climate həmçinin MDM-in Maliyyə Strategiyası və İnvestisiya Planının hazırlanmasında Azərbaycanda yardım təklif edir. Dəyişiklik edilmiş MDM-də təsirlərin azaldılması strategiyaları üçün seçilmiş sektorlar tullantıların idarə olunması, meşə təsərrüfatı, torpaqdan istifadənin dəyişməsi, enerji, sənaye prosesləri və məhsul istehlakı və kənd təsərrüfatıdır. Yenilənmiş MDM-in təsdiq etdiyi kimi, ölkə kənd təsərrüfatı kimi xüsusilə həssas sektorlar üçün uyğun uyğunlaşma tədbirlərini inkişaf etdirməyə və həyata keçirməyə davam edəcəkdir.
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri ilə müvafiq olaraq 240 MVt-lıq külək elektrik stansiyalarının və 230 MVt-lıq günəş elektrik stansiyalarının tikintisi ilə bağlı pilot layihələrə başlanılıb. Bu istiqamətdə şirkətlərlə “investisiya müqavilələri”, “enerji alqı-satqısı müqavilələri”, “ötürücü şəbəkəyə qoşulma müqavilələri” imzalanmışdır. Bu 470 meqavatlıq reaktorların tikintisinə təxminən 500 milyon dollar xarici investisiya yatırılacağı təxmin edilir. Bundan əlavə, Zəngilan/Cəbrayıl ərazisində 240 MVt gücündə günəş elektrik stansiyasının tikintisi layihəsinin qiymətləndirilməsi və icrası ilə bağlı BP şirkəti ilə İcra Sazişi imzalanıb.
Asiya İnkişaf Bankı eyni vaxtda “Üzən günəş panellərinin inkişafı üçün bilik mübadiləsi və texniki yardımın dəstəklənməsi” layihəsinin həyata keçirilməsinə dəstək verir. Bu layihə çərçivəsində Böyükşor gölündə Azərbaycan üçün bir ilk olan 100 kVt gücündə pilot üzən günəş sistemi quraşdırılacaq.
İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə “Yaşıl Enerji Zonası” Konsepsiyası və Baş Planının hazırlanması üçün Yaponiyanın bu sahədə ixtisaslaşmış biznesi olan TEPSCO ilə müqavilə bağlanıb. Hazırda bu istiqamətdə işlər aparılır.
Azərbaycanın səyləri həm yerli, həm də qlobal mühitə kömək etsə də, məsələ daha qlobal xarakter daşıyır və beynəlxalq əməkdaşlıq tələb edir. Artıq uzun müddətdir ki, bu qlobal problemlə bağlı bir sıra beynəlxalq tədbirlər, o cümlədən elmi-praktik konfranslar keçirilir, nəticələrin aradan qaldırılması və proqnozlaşdırılan gözləntilərin qarşısının alınması üçün müxtəlif təkliflər irəli sürülür. Əgər tədbir görülməsə, verilən məlumatlara əsasən iqlim fəlakətləri o qədər ekstremal olacaq ki, insanlar uyğunlaşa bilməyəcəklər. Yer sisteminin əsas komponentləri əsaslı, dönməz şəkildə dəyişdiriləcək. İsti dalğalar, qıtlıq və yoluxucu xəstəliklər əsrin sonuna kimi milyonlarla insanın ölümünə səbəb ola bilər.